Het water in balans brengen kan een uitdaging zijn bij zwemvijvers. Het hardnekkigste probleem voor de eindklant is vaak de aanwezigheid van biofilm: een gladde slijmlaag, geproduceerd door bacteriën. Welke oplossingen bestaan er om de waterkwaliteit van (zwem)vijvers te verbeteren? ZwembadenPro ging in gesprek met Coen Franssen, productdevelopment- & productmanager bij Sibo Fluidra, en Johan Wouters, salesdirector bij SealEco/Distri Pond.

“Voordat je begint met verschillende technieken toe te passen om de waterkwaliteit in de zwemvijver te verbeteren, is het belangrijk dat de basisprincipes juist zitten”, vertelt Johan Wouters. “Een standaard zwemvijver gebruikt een moerasbedfilter met een downflowsysteem, waarbij het water door de plantenzone stroomt en het gezuiverd wordt door de bacteriën die aan de wortels leven. Een systeem dat prima werkt, maar verstopt kan raken. Verstoppingen hangen nauw samen met hoe vaak het water circuleert. Hoe meer het water gefilterd wordt, hoe sneller het moerasbed verstopt raakt. Een moerasbedfilter gaat meestal 15-20 jaar mee, afhankelijk van omgevingsfactoren. Als de eigenaar bijvoorbeeld in de nabijheid van een bos of in de buurt van een kippenboerderij woont, zal het moerasbed sneller verstoppen. In deze situatie kan de beluchting van het moerasbed met luchtpompen een oplossing bieden.”

“Als je de zwemvijver echt ‘futureproof’ wilt maken, kan je voor een upflowsysteem kiezen. Hierbij wordt een boogzeeffilter gebruikt om te voorkomen dat grove stukken vuil in het moerasbed belanden. Op die manier heb je dus feitelijk een reinigbaar moeras. Skimmers zuigen water aan naar de boogzeef, waarna het gefilterde water van onder naar boven doorhet moeras naar de zwemzone wordt gestuwd. Het moeras ligt hoger dan de zwemzone, wat handig is om hoogteverschillen in de tuin op te vangen” voegt Johan Wouters eraan toe.

“Verder is het belangrijk dat de plantenzone minstens 25% van het zwemvijveroppervlak beslaat. Als de tuin hiervoor niet groot genoeg is, kunnen filters zoals trommel- of meerkamerfilters, of een bewegend bed, worden gebruikt om de plantenzone aan te vullen. Wist je dat het keramisch afval van hoogovens een uitstekend filtermedium is? Het afval heeft een honingraatstructuur waarin de bacteriën goed gedijen. Als je bioceramic in een recipiënt plaatst, kan je perfect nabootsen wat er in wortels van de planten gebeurt.”

DE BEADFILTER
Naast trommel- en meerkamerfilters hoor je tegenwoordig veel over de beadfilter. Bij
Sibo Fluidra zijn ze hier alvast heel erg voor te vinden. Coen Franssen legt uit: “In een plantenfilter is het cruciaal dat de planten goed gedijen. Ze hebben meer nodig dan alleen zonlicht, ze vereisen een breed scala aan micro- en macronutriënten. Voor een gezonde groei moeten alle elementen in balans zijn, zoals stikstof, koolstof en fosfaat. Het aanpassen van de waterkwaliteit om de planten te optimaliseren kan echter veel tijd en moeite vragen. Een gecombineerde zwemvijver kan hier een oplossing bieden, bijvoorbeeld door de plantenzone te versterken met een beadfilter.”

“Een beadfilter kan je zien als een alternatief voor de zand- of glasfilters die vaak in zwembaden worden gebruikt. Een zandfilter zou je nooit in een zwemvijver kunnen gebruiken vanwege de biofilm die bacteriën produceren, waardoor het zand samenklontert als cement. In een beadfilter worden kleine kraaltjes polyethyleen gebruikt in plaats van zand. Deze ‘beads’ zorgen niet alleen voor effectieve mechanische filtering, maar bieden ook een gunstige omgeving voor bacteriën die stoffen zoals ammonium, nitriet en nitraat afbreken. Beadfilters kunnen vuildeeltjes tot vijf micron filteren – ter vergelijking heeft een menselijke haar ongeveer een dikte van 70 micron. Dit resulteert in uitzonderlijk helder water. Op vlak van prestatie zou je de beadfilters zelfs kunnen vergelijken met patroonfilters voor zwembaden.”

Een beadfilter is alvast veel duurzamer dan een zandfilter. Coen Franssen: “Een beadfilter vereist net als de zandfilter een regelmatige backwash. Omdat er geen chemicaliën in het vijverwater zitten, kan het terugspoelwater veilig worden hergebruikt in de tuin, het is zelfs rijk aan voedingsstoffen voor de planten. Daarnaast verbruikt een beadfilter aanzienlijk minder terugspoelwater dan een zandfilter. Dit komt door de ingebouwde blower die tijdens het backwashen een krachtige luchtstraal gebruikt om de kraaltjes door elkaar te schudden terwijl het water in de tank blijft. Dit leidt tot aanzienlijke waterbesparingen, tot wel 2 à 3 minuten per backwash. In België, waar kraantjeswaterkosten tussen de 5 à 10 euro per kubieke meter liggen, kan dit aanzienlijke besparingen opleveren.”

ZIJN UVC-FILTERS DE OPLOSSING TEGEN BIOFILM?
Algen zijn echter nog kleiner dan 5 micron, waardoor ze niet effectief worden verwijderd door een beadfilter. Coen Franssen: “Gelukkig kan een UVc-lamp hierbij helpen. Uv-stralen maken de algen onvruchtbaar, waardoor ze zich niet meer kunnen vermenigvuldigen en uiteindelijk uit het water verdwijnen. Een bijkomend voordeel van UVc is dat het bacteriën, virussen en schimmels doodt. Hoewel dit misschien tegenstrijdig lijkt, omdat bacteriën nodig zijn in de filter, is de hoeveelheid bacteriën die door de UVc-filter gaat verwaarloosbaar, de bacteriën hechten zich namelijk vast op de wortels van de planten of aan de kraaltjes in de beadfilter.” Johan Wouters vult aan: “UVc is in principe de eerste stap in de chemische behandeling van water. De cyclus van de algen wordt doorbroken zonder dat je naar agressieve algenbestrijdingsmiddelen moet grijpen. Naast UVc kunnen Phospatcartridges worden toegevoegd aan de technische installatie om fosfaten uit het water te halen. Hydrolyse of koperionisatie kan volgen als laatste stap. Maar wie vissen in de zwemvijver wil, moet resoluut gaan voor een systeem met meerkamerfilters, want vissen kunnen geen koper of chloor verdragen. In dat geval kan je beter een technische ruimte maken waarin alle mechanische filters in cascade achter elkaar zijn gemonteerd. Daarmee kan je zeer mooie biologische resultaten behalen.”

BIOFILM ELIMINEREN MET EEN FOSFAATFILTER
Vaak wordt er geopteerd om het water te behandelen met koperionisatie om de biofilm te elimineren. Maar nog beter is het om de fosfaten uit het water te verwijderen om algengroei te voorkomen. Coen Franssen: “Fosfaat is namelijk de belangrijkste voedingsstof van algen. Met koper wordt de celwand van de alg beschadigd waardoor die sterft. Het probleem is echter dat deze beschadigde algen de fosfaten die ze hebben opgegeten weer vrijlaten in het water, wat na een week of twee voor een nieuwe algenexplosie zorgt. Koperionisatie moet je dus voortdurend toepassen. Een ander nadeel is dat koper een zwaar metaal is dat giftig is voor vissen. Bovendien kan het schade berokkenen aan de zwemvijverfolie indien je het niet juist doseert.”

“Fijner is het dus om de algen onvruchtbaar te maken met UV c en om hun voedsel weg te nemen met een fosfaatfilter”, gaat CoenFranssen verder. “Het grootste probleem is dat algen kunnen overleven met heel weinig fosfaat. Fosfaatverwijderaars zoals de AquaForte Phospat-cartridge en het vloeibare AquaForte Phosfree bieden de mogelijkheid om de fosfaatwaarde onder de 0,035 mg/l te houden. Dit is de ‘magische’ grens waarbij algen niet langer groeien zonder dat planten en bacteriën hier hinder van ondervinden. De Phospat-cartridge bestaat uit een patroon met een poreus medium (steentjes van ijzertrioxide) dat geïmpregneerd is met lanthaanchloride. Lanthaanchloride bindt de fosfaten, waardoor een fosfaatniveau van minder dan 0,01 mg in het water kan worden bereikt. Deze cartridge heeft een absorptiecapaciteit van 270.000 mg fosfaat en moet je vervangen zodra ze vol is. Om de levensduur van de Phospat-cartridgete verlengen adviseren we het gebruik van de vloeibare Phosfree. De fosfaten die de Phosfree verwijdert, gaan niet ten koste van de capaciteit van de cartridge. Hierdoor start je met een relatief schone vijver. De Phospat hoeft alleen nog de fosfaten te verwijderen die via de wind, bloemenpollen en boomstuifmeel in het water terecht komen.”

“Zelfs een korreltje kunstmest in het waterkan een grote algenexplosie veroorzaken”, vertelt Johan Wouters hierover. “In België strekt het gras vaak tot aan de waterkant, en hoewel een afwerking met een grasrandprofiel esthetisch aantrekkelijk is, kan zelfs een enkel sprietje gras dat in het water belandt tijdens het maaien een bron van fosfaat vormen. Zelfs met behulp van een robotmaaier kan je dit niet vermijden. In Oostenrijk en Duitsland wordt er bijzonder streng toegezien op de bouw van zwemvijvers, met een sterke nadruk op fosfaatbeheersing om problemen met de watertechniek te voorkomen. Daar zul je dus nooit een zwemvijver zien die met een grasprofiel is afgewerkt. Ze streven ernaar om elke vorm van fosfaatinsijpeling te voorkomen, zelfs externe regenwaterstromen worden niet toegestaan. In België kan de bron van het water soms de oorzaak zijn van een hoog fosfaatgehalte, omdat er bijvoorbeeld in putwater veel fosfaten kunnen zitten. Dit kan je aanpakken door een prefosfaatfilter te installeren om het fosfaatgehalte in de zwemvijver beheersbaar te maken.”

INZETTEN OP BACTERIËN EN MINERALEN
Bij problemen kan je de waterkwaliteit van de zwemvijver eveneens verbeteren door mineralen en bacteriën toe te voegen. Johan Wouters: “De filtercapaciteit van het moerasbed is meestal afgestemd op het gebruik door een gezin. Een ‘poolparty’ waarbij
er plots veel vervuiling door zwemmers in het water terechtkomt, kan voor troebel water
zorgen. Dit komt omdat de biologie van het water is geschaad door bijvoorbeeld alle zonnecrème die in het water is terechtgekomen. In dat geval kunnen bacteriën en mineralen worden toegevoegd, waarvoor Aquatic Science verschillende producten aanbiedt.”

“Om de waterkwaliteit snel en efficiënt aan te pakken biedt het Spin Touch-systeem van Ichi Pond (Aquatic Science) een oplossing. Dit systeem analyseert het water aan de hand van zeven parameters – pH, KH, GH, nitraten, nitrieten, ammoniak en fosfaten – om dan een gepersonaliseerd behandelplan op te stellen in pdf-formaat. Inclusief welke producten wanneer en in welke hoeveelheden moeten worden toegevoegd voor een optimaal resultaat. We kunnen zwemvijverbouwers aanraden om te investeren in een testtafel en de Spin Touch. Bij Distri Pond hebben we zelfs speciale waterflesjes met een QR-code laten maken, zodat klanten snel op onze website kunnen zien hoe ze hun water moeten behandelen.”

Maar ook zonder gebruik te maken van de Spin Touch zijn er twee essentiële producten van Aquatic Science beschikbaar die je helpen om de waterkwaliteit te herstellen. Johan Wouters: “Er is een combinatie van bacteriën en mineralen, verkrijgbaar in de juiste verhoudingen. Het proces is eenvoudig: giet de twee producten in de juiste volgorde in het water. Het is altijd nodig om eerst te mineraliseren om het water in balans te brengen voordat de bacteriën worden toegevoegd. De doseringen zijn zorgvuldig ontwikkeld door Aquatic Science en maken het gebruik ervan gemakkelijk.”

NOG EEN INTERESSANT WEETJE VAN COEN FRANSSEN
“In zwemvijvers is de ideale pH-waarde 8,4, wat aanzienlijk hoger is dan in een traditioneel zwembad, waar de ideale pH-waarde tussen 7,2 en 7,6 ligt. De reden hiervoor is simpel: chloor werkt het meest effectief binnen dat specifieke pH-bereik, wat de voornaamste reden is waarom we de pH van zwembadwater verlagen met zuur. Natuurlijk water, zoals kraanwater, heeft van nature een pH van 8. Als alles goed is op het gebied van koolstofhuishouding en hardheid, zul je dus een pH-waarde van 8,4 hebben in de zwemvijver.”

“In de traditionele zwembadindustrie wordt alles nauwlettend in de gaten gehouden met sensoren om ervoor te zorgen dat de pH op het juiste niveau blijft. Echter, het gebruik van pH- en redox-sensoren vereist de nodige voorzichtigheid, omdat deze sensoren regelmatig gekalibreerd moeten worden, wat in de praktijk vaak vergeten wordt door de eindgebruiker. Hierdoor bestaat het risico dat de sensor na verloop van tijd afwijkt. Als de sensor foutief aangeeft dat het water een te hoge pH heeft, zal er toch zuur aan het water worden toegevoegd,wat potentiële gevaren met zich meebrengt.”

“De gezondheid van het zwembadwater wordt dus beïnvloed dooreen sensor die mogelijk niet goed functioneert en niet op tijd wordt vervangen, wat resulteert in een slechte waterkwaliteit. Dit kan leiden tot een te lage alkaliniteit en KH (carbonaathardheid), waardoor er geen buffer is voor de pH. Als de pH schommelt, kan chloor zijn werk niet goed doen. Een bijkomend nadeel is dat alkaliniteit niet automatisch kan worden gemeten. Het is op dit moment nog een moeilijk verhaal aangezien er nog geen automatische behandeling voor alkaliniteit beschikbaar is voor privézwembaden en zwemvijvers.”

LAAGZOUTHYDROLYSE
Zijn behandelingen met hydrolyse of koperionisatiedan echt uit den boze? Coen Franssen: “Wanneer je hydrolyse of koperionisatie gebruikt om het water te behandelen, heb je eigenlijk geen zwemvijver meer. De waterpartij is dan een ‘biopool’. Toch bestaat er zoiets als laagzouthydrolyse dat de waterpartij op de grens tussen de twee brengt. In vergelijking met gewone zoutelektrolyse, dat 3 à 6 gram zout per liter water vereist, gebruikt dit systeem slechts 1 à 2 gram zout. Hierdoor blijft het zoutgehalte laag, waardoor het water zoetwater blijft. Het zout wordt niet opgesplitst in natrium en chloride. Bij laagzouthydrolyse worden stoffen zoals ozon (O3), waterstofperoxide en OH-radicalen geproduceerd. Deze zijn zeer krachtige oxidatiemiddelen die direct weer terugvallen naar water. De behandeling vindt alleen plaats in de behuizing en niet in het zwembadwater zelf. Echter wordt er bij laagzouthydrolyse ook een kleine hoeveelheid chloor geproduceerd, zij het minimaal. Dit zorgt ervoor dat het zwembad of de zwemvijver gedesinfecteerd wordt met minder dan 0,1 ppm chloor. In combinatie met de eerder genoemde technieken zal deze minimale hoeveelheid chloor voldoende zijn om de biofilm aan te pakken. Het is echter belangrijk op te merken dat dit systeem niet kan worden toegepast in zwemvijvers waar vissen aanwezig zijn.”

Johan Wouters: “Bij Distri Pond hebben we in het verleden Oxymatic van Microdos actief gepromoot als hydrolysesysteem voor zwemvijvers. Maar met Oxymatic bestaat het risico dat de redox-waarde door eindgebruikers wordt aangepast en er meer zout wordt toegevoegd, wat de balans van het water verstoort. Dit kan de illusie van helder water creëren, maar uiteindelijk schade toebrengen aan de EPDM-folie, met scheurtjes tot gevolg. Daarom adviseren we nu liever het Hydro Pura-apparaat van Hayward. Hierbij wordt de kans op menselijke fouten geminimaliseerd omdat de eindklant zelf minder kan aanpassen.”

“Hoewel het toevoegen van bacteriën en mineralen de waterhelderheid in zwemvijvers verbetert, zal er zonder hydrolyse altijd een biofilm aanwezig blijven”, gaat Johan Wouters verder. “Deze biofilm kan echter goed onder controle worden gehouden door regelmatig gebruik te maken van een robotstofzuiger. Zonder regelmatige reiniging kan biofilm zich opbouwen, waardoor de bodem en wanden van de vijver groen worden. Als de klant hier geen bezwaar tegen heeft, kan dit ook gewoon zo blijven. Biofilm kan in principe geen kwaad, het hoort bij het natuurlijk proces van de zwemvijver. Bij Distri Pond zien we hydrolyse altijd als een ondersteunend element in plaats van als de hoofdbehandeling van het water. We geloven in technologieën die het gebruiksgemak van zwemvijvers vergroten, maar we zien ze niet als vervanging voor een goed ontworpen vijver. Ze zijn eerder aanvullingen op een stevige basis.”

Tekst: Reine Driesen
Fotografie: Studiopsg.be – Shutterstock.com